Als IBD-verpleegkundige en verpleegkundig specialist speel je een essentiële rol in de zorg voor Crohn-patiënten en patiënten met fistels.

• 6 Engelstalige educatiemodules
• Ontwikkeld met internationale experts
• 0,5 accreditatiepunt voor iedere module

Module 1: Basics: Introduction to Gastro-Intestinal (GI) System and Inflammatory Bowel Disease (IBD)
Module 2: Crohn's disease & associated complications
Module 3: Crohn's Perianal Fistula (CPF): An Overview
Module 4: Impact on Quality of Life of Patient. Role of the Nurse Within the Multidisciplinary Team
Module 5: Living Better With CPF. Role of the Nurse in Providing Guidance to CPF Patients
Module 6: Aspects of social interactions & self- care in CPF. Role of the Nurse in providing guidance to the CPF patient

Waarom is vaccineren bij de medische behandeling van IBD een belangrijk aandachtspunt? Wordt vaccinatie ook vergoed bij IBD? Hoe kan ik als zorgverlener mijn IBD-patiënt zo optimaal mogelijk begeleiden bij het maken van een wereldreis?

Pleun Appelhof (verpleegkundig specialist in het Radboud UMC) is expert op het gebied van vaccinaties en reizen bij IBD en in deze IBD Tafelgenoten podcast praat zij jou bij over deze en andere vragen rondom vaccinaties bij IBD.

Referenties: 1. Baaten, G.G., Geskus, R.B., Kint, J.A., Roukens, A.H. Sonder, G.J., & Van den Hoek, A.  Symptoms of infectious diseases in immunocompromised travelers: A prospective study with matched controls. Journal of Travel Medicine. 2011;18(5): 318-326. Available from: https://doi.org/10.1111/j.1708-8305.2011.00543.x. 2. Ben-Horin, S., Bujanover, Y. Goldstein, S., Nadler, M., Lang, A., Kopylov, U., Avidan, B. Travel-associated health risks for patients with inflammatory bowel disease. Clinical Gastroenteroly Hepatoly. 2012;10(2: 160-165. Available from: https://doi.org/10.1016/j.cgh.2011.10.025. 3. Esteve, M., Loras, C. & Garcia-Planella, E. (2011). Inlfammatory bowel disaese in travelers: Choosing the right vaccines and check-ups. World Journal of Gastroenterology,, 17(22), 2708–2714. https://doi.org/10.3748/wjg.v17.i22.2708. 4. Jaeger, V.L., Ruegg, R., Steffen, R., Hatz, C., & Buhler, S. (2014). Travelers with immune-mediated inflammatory diseases: Are they different?. Journal of Travel Medicine, 22(3), 161-167. https://doi.org/10.1111/jtm.12184. 5. Landelijke adviezen voor vaccinatie bij chronische inflammatoire aandoeningen versie 1.0 (2019). RIVM. 6. Mazzola, G., Salvatore-Macaluso, F., Adamoli, L., Renna, S., Cascio, A., & Orlando, A. Diagnostic and vaccine strategies to prevent infections in patients with inflammatory bowel disease. Journal of Infection. 2017;70(5): 433-441. Available from: https://doi.org/10.1016/j.jinf.2017.02.009. 7. Nederlandse Internisten Vereniging (z.d.) Immunostart. Geraadpleegd op 4-1-24, van www.immunostart.nl. 8. Sheehan et al (2024). Disparities in Vaccination Amongst Socially Vulnerable Patients with Inflammatory Bowel Disease. doi: 10.1007/s10620-024-08733-x. 9. Soonawala, D., van Eggermond A.M., Fidder, H. & Visser, L.G. Pretravel prepatration and  travel-related morbidity in patients with inflammatory bowel disease. Inflammatory Bowel Diseases. 2012;8(11): 2079-2085. Available from: https://doi.org/10.1002/ibd.22903. 10.Vavricka, S.R., Rogler, G., Maetzler, S., Misselwitz, B., Safroneeva, E., Frei, P., Schoepfer, A.M. High altitude journeys and flights are associated with increased risk of flares in inflammatory bowel disease patients.Journal of Crohns’s and Colitis. 2014; 8(3): 191-199. Available from: https://doi.org/10.1016/j.crohns.2013.07.011

Disclosures: P. Appelhof received speaker fees from Takeda Nederland B.V for this podcast.

C-ANPROM/NL/GI/0257 augustus 2025

Waarom is zwangerschap een belangrijk onderwerp bij IBD? Hoe zit het met medicatiegebruik tijdens de zwangerschap?

Luister naar Marijn Visschedijk (MDL-arts) en Dianne Bouwknegt (arts-onderzoeker), werkzaam in het UMCG, in deze IBD Tafelgenoten podcast over de behandeling van IBD voor, tijdens én na zwangerschap.

Referenties: Dianne Gelien Bouwknegt, Albertina Henrika Chantall van der Weide, Gerard Dijkstra, Rogier Leon Goetgebuer, Lotte Oldenburg, Willemijn Alexandra van Dop, Meike Madeleine Catherine Hirdes, Jelmer Riemer Prins, Froukje Jantien Hoogenboom, Christien Janneke van der Woude, Marijn Caroline Visschedijk, Dutch Initiative on Crohn and Colitis (ICC), Pregnancy With a Stoma is Feasible, Though Associated With Manageable Complications, Inflammatory Bowel Diseases, 2025;, izae301, https://doi.org/10.1093/ibd/izae301

Disclosures:

M.C.Visschedijk received speaker fees from Janssen-Cilag, Galapagos, Ferring B.V., and Takeda Nederland B.V.

D. Bouwknegt received speaker fees from Takeda Nederland B.V.

C-ANPROM/NL/GI/0261 juli 2025

In de dynamische wereld van de gezondheidszorg is het optimaliseren van zorgprocessen essentieel om de druk op zorgverleners te verminderen en de kwaliteit van patiëntenzorg te verbeteren.

Ben je als zorgprofessional betrokken bij de behandeling van patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD)?

The IBDigital project was officially launched last week at the European Crohn’s and Colitis Organisation (ECCO) Conference in Berlin, marking a significant milestone in the advancement of digital biomarkers for inflammatory bowel disease (IBD). This innovative project aims to enhance remote monitoring and enable early detection of IBD flares through digital biomarkers. It has the potential to greatly improve patient care and optimize healthcare efficiency.

‘Er is meer dan medicatie.’

Angst, depressie, vermoeidheid en somberheid komen veel voor bij patiënten met de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. In de dagelijkse praktijk op de MDL-poli is er echter niet altijd tijd om daar veel aandacht aan te besteden. Ook voor onderwerpen als bewegen, voeding, slapen en ontspannen – kortom leefstijl - is er tijdens een controleconsult niet altijd voldoende ruimte.

Tijdens de nascholing “Holistische aanpak van IBD” passeren deze onderwerpen de revue en licht een drietal sprekers onder moderatie van MDL-arts Thijs Grasman (Noordwest Ziekenhuisgroep) de onderwerpen toe.  

Tijdens deze on-demand nascholing wordt de holistische aanpak van IBD besproken. Hoe om te gaan met angst, depressie, trauma en vermoeidheid bij IBD? En wat komt aan de orde bij een leefstijlpoli specifiek voor IBD? En is dit de toekomst van de IBD-behandeling?

MDL-arts Thijs Grasman (Noordwest Ziekenhuisgroep) modereert deze nascholing om antwoord te geven op deze vragen samen met experts uit verschillende disciplines: klinisch psycholoog dr. Floor Benneboek Evertsz’ (Amsterdam UMC), Joris Peters, verpleegkundig specialist en leefstijlcoach gespecialiseerd in IBD (Bravis Bergen op Zoom) en MDL-arts dr. Marcel Groenen (Rijnstate, Arnhem). 

Deze unieke nascholing is speciaal ontwikkeld voor én door het multidisciplinaire behandelteam en geschikt voor verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en MDL-artsen. 

Arts-onderzoeker Aysenur Demirok heeft haar promotieonderzoek onder begeleiding van Merit Tabbers, kinderarts maag- darm-, leverziekten en hoofd van de Kinder Maag- Darm- en Leverziekten afdeling, bij het Amsterdam UMC gewijd aan een zeldzame aandoening bij kinderen: chronisch darmfalen. 

Hoe kan monitoring en behandeling van IBD geoptimaliseerd worden? Daar heeft arts-onderzoeker Adriaan Volkers zijn promotieonderzoek aan gewijd. 

Milde en matige infecties bij IBD komen vaak voor, maar zijn niet altijd inzichtelijk voor de zorgverlener. Maar hoe krijg je hier toch zicht op?

Ashkan Rezazadeh schuift in deze podcast aan om dat te bespreken. Hij is MDL-arts in opleiding van het MUMC+. Ashkan heeft zich in zijn PhD onderzoek gericht op de ontwikkeling en validatie van een vragenlijst om inzicht te krijgen in infecties bij patiënten met IBD. 

Hoe is deze vragenlijst tot stand gekomen en wat levert deze handige tool op voor zowel IBD-patiënten als behandelaren? Beluister het in deze podcast.

Referentie: Rezazadeh Ardabili, et al. Development and Validation of a Remote Monitoring Tool for Assessment of Mild, Moderate and Severe Infections in Inflammatory Bowel Disease. J Crohns Colitis. 2023 Jul 5:17(7):1079-1088.

Disclosures Ashkan Rezazadeh: Research prizes Takeda and dr. Falk; Speaker fee from dr. Falk and Takeda.

C-ANPROM/NL/GI/0204 januari 2025

“Therapeutic drug monitoring” (TDM) wordt steeds vaker ingezet om de behandeling van IBD te optimaliseren. Controles van medicijnspiegels worden vaak uitgevoerd bij thiopurines en TNF-α-remmers.¹ Maar hoe zit het met conventionele middelen die al langer op de markt zijn, zoals methotrexaat bij de ziekte van Crohn en mesalazine bij colitis ulcerosa? Toen die op de markt kwamen, bestond TDM nog niet. Is daar nog winst te behalen? Dat heeft Maartje van de Meeberg onderzocht in haar proefschrift.

Jasmijn Jagt heeft een top 10 opgesteld van onderzoeksprioriteiten voor kinder-IBD vanuit het perspectief van patiënten, ouders en zorgverleners. Ook heeft ze gekeken naar de surveillance bij kinderen met colitis ulcerosa. Tenslotte heeft ze onderzoek gedaan naar nieuwe, niet-invasieve diagnostische biomarkers voor IBD bij kinderen.  Ze promoveerde op 26 april aan de Universiteit van Amsterdam op haar proefschrift “Paediatric inflammatory bowel disease. Moving towards tailored diagnostic and treatment approaches”.

Laat je bijpraten door dr. Mark Löwenberg, dr. Carmen Horjus en dr. Floris de Voogd hoe langetermijn behandeldoelstellingen benut kunnen worden voor de behandeling van patiënten met colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn.

De nascholing is opgedeeld in twee modules:
Module 1: Behandeldoelen bij IBD. Welke zijn haalbaar en waarom is dit belangrijk?
Module 2: Langetermijn uitkomsten via IUS en succesvolle implementatie in de periferie

Angela Severs is freelance medical writer en schrijft regelmatig voor dit platform. Ze interviewt onderzoekers die op IBD promoveren en doet verslag van IBD-congressen. Met haar kennis over IBD zit het dus wel goed, maar ze had geen idee wat het hebben van IBD in de praktijk betekent voor patiënten.

Bij volwassenen met IBD wordt darmechografie steeds vaker gebruikt voor het monitoren van ziekteactiviteit, maar over het gebruik bij kinderen met IBD was nog niet veel bekend. Het proefschrift van Elsa van Wassenaer brengt daar verandering in. Zij heeft echoscores voor kinderen met IBD ontwikkeld en gevalideerd en concludeert dat darmechografie ook voor deze patiëntengroep duidelijk van toegevoegde waarde is. Verder is het volgens Van Wassenaer mogelijk om artsen en verpleegkundigen te trainen om “point-of-care” darmechografie uit te voeren. Op 18 maart 2022 promoveerde Van Wassenaer aan de Universiteit van Amsterdam op haar proefschrift, getiteld “Non-invasive monitoring & treatment strategies in paediatric inflammatory bowel disease”.

IBD is een complexe en heterogene ziekte, met een moeilijk te voorspellen ziektebeloop. Om een optimale behandelstrategie te bepalen voor iedere individuele patiënt, zijn dringend meer biomarkers nodig. Daarom wijdde Arno Bourgonje zijn promotieonderzoek aan het identificeren, toepassen en valideren van nieuwe biomarkers. De uitkomsten zijn veelbelovend; hij heeft verscheidene nieuwe biomarkers op het oog, waaronder één die de mate van ziekteactiviteit mogelijk nog beter kan weergeven dan de huidige biomarker fecaal calprotectine. Bourgonje verdedigde op woensdag 1 februari 2023 zijn proefschrift in het openbaar aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) ervaren vermoeidheid als het belangrijkste probleem in hun dagelijkse leven en dat geldt opvallend genoeg ook voor patiënten die in remissie zijn. Dat ontdekte Sara van Gennep (AIOS MDL in het Amsterdam UMC). Uit haar promotieonderzoek blijkt dat vermoeidheid bij IBD leidt tot een verminderde productiviteit op het werk. De kwaliteit van het werkleven van patiënten met IBD is zelfs vergelijkbaar met die van ex-kankerpatiënten. Op 7 december 2023 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift: “Towards optimal care in inflammatory bowel disease: thiopurines, tofacitinib and impact on working life”.

Patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) hebben een verhoogd risico op veneuze trombo-embolieën zoals een trombosebeen of longembolie vergeleken met mensen zonder IBD. Ook is de kans op arteriële hart- en vaatziekten als hartinfarct en beroerte bij IBD groter. Dit vormde de aanleiding voor het onderzoek van arts-onderzoeker Jasmijn Sleutjes. Zij onderzocht onder meer de invloed van IBD-medicatie op het cardiovasculair risico met focus op het cholesterolprofiel. Ook ontwikkelde ze een cardiovasculair screeningsprogramma voor patiënten met IBD. Op 11 oktober 2023 promoveerde Sleutjes aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op haar proefschrift “Cardiovascular risk in inflammatory bowel disease. More than a gut feeling”.

Een deel van de IBD-patiënten heeft geen baat bij biologicals en voorspellen van therapierespons is nog niet mogelijk. Maar als het aan arts-onderzoeker Vincent Joustra ligt, komt daar in de nabije toekomst verandering in. In zijn promotieonderzoek werkte hij met succes aan modellen op basis van epigenetische biomarkers om therapierespons te voorspellen. Ook heeft hij onderzoek gedaan naar de postoperatieve behandeling bij de ziekte van Crohn. Hij komt daarbij tot opvallende conclusies over de inzet van preventieve medicatie. Op 20 december 2023 promoveerde Joustra aan de Vrije Universiteit Amsterdam op zijn proefschrift “Pharmaco-epigenetic biomarkers and optimization of post-operative management in inflammatory bowel disease”.

Sinds de komst van anti-TNF-therapie ongeveer 20 jaar geleden, is het therapeutisch landschap voor IBD aanzienlijk veranderd. De behandeldoelen zijn verschoven van verbetering van ziektesymptomen naar aanhoudende endoscopische remissie, en er zijn nieuwe biologicals ontwikkeld om dit doel te bereiken. Toch zijn er nog veel vragen, zoals: welke patiënten kunnen veilig stoppen of afbouwen met anti-TNF? En is de respons op ‘nieuwere’ biologicals als vedolizumab te voorspellen? Het promotieonderzoek van Renske Pauwels geeft antwoord op deze vragen, aan de hand van een gepersonaliseerd voorspelmodel en een behandelalgoritme. Pauwels promoveerde op 24 mei 2023 aan Erasmus University Rotterdam op haar proefschrift, getiteld “Optimization of biological therapies in patients with Inflammatory Bowel Disease. An analysis of prediction and monitoring strategies”.

Darmechografie is accuraat en betrouwbaar voor zowel de monitoring van IBD als het beoordelen van respons op behandeling. Het heeft veel voordelen ten opzichte van endoscopie – momenteel de gouden standaard – en zou daarom een grotere rol moeten krijgen binnen de huidige IBD-zorg. Dat concludeert Floris de Voogd op basis van zijn proefschrift, getiteld “Point-of-care ultrasonography for the monitoring of inflammatory bowel disease”. De Voogd voerde zijn onderzoek uit aan het Amsterdam UMC en promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op 21 september 2022.

In de voorlichting aan patiënten met de ziekte van Crohn zouden MDL-artsen het al in een vroeg stadium over de mogelijkheid van chirurgie moeten hebben. Dat stelt MDL-arts in opleiding Toer Stevens, op basis van langetermijnonderzoek dat hij heeft uitgevoerd naar het effect van vroege chirurgie. Ook heeft hij onderzoek gedaan naar de rol van biomarkers bij de optimalisatie van de behandeling van IBD. Zo blijkt fecaal calprotectine goed bruikbaar voor het vaststellen van histologische heling bij colitis ulcerosa. Op 2 juni 2021 promoveerde Stevens aan het Amsterdam UMC.

Dit verslag belicht enkele highlights uit de geaccrediteerde nascholing “Fistelsluiting als behandeldoel bij CPAF in de praktijk”, dat plaatsvond op 23 januari 2024. Bedoeld voor MDL-artsen, (colorectaal)chirurgen, verpleegkundig specialisten en verpleegkundigen en is geaccrediteerd voor 2 punten bij de NVMDL, NVvH, VSR en V&VN. Met dank aan: dr. A.C. de Vries (MDL-arts in Erasmus MC), dr. C.J. Buskens (colorectaal chirurg in AUMC) en J.K. Wiggers (fellow colorectale chirurgie in AUMC).

Hoe ziet het werkveld er over een kleine 10 jaar uit? In deze podcast gaan de tafelgenoten in gesprek over de toekomst van IBD-behandeling.

In deze podcast bespreken de tafelgenoten het belang van een vroegtijdige diagnose en de rol die moleculaire diagnostiek en voorspellende algoritmes hierbij kunnen spelen.

Een virtuele assistent die via een app aan patiënten met IBD vraagt hoe het met hen gaat. Het lijkt futuristisch, maar is sinds kort realiteit. Over deze innovatieve e-health-ontwikkeling is nu een korte video beschikbaar.

Welke patiënten vertonen een respons op de behandeling en welke niet?

We komen er vaak pas door trial & error achter of een behandeling voor iemand werkt. Via moleculaire inzichten en voorspellende algoritmes kunnen we dit in de toekomst mogelijk vooraf al beter inschatten. De tafelgenoten gaan hier in deze podcast over in gesprek.

Elke patiënt verdient een op maat gemaakt behandelplan, gebaseerd op beslissingen die in overleg tussen de behandelaar en patiënt genomen zijn. Wordt een medicijn intraveneus toegediend of subcutaan? Of past een orale behandeling juist beter in deze situatie?

Bovendien is treat-to-target (T2T) een gestaag aan populariteit winnende behandelstrategie binnen diverse indicatiegebieden. In deze podcast bespreken de tafelgenoten de rol van T2T binnen IBD en gaan zij dieper in op histologische remissie. Hoe is dit als behandeldoel in beeld gekomen en hoe kan dit doel goed bereikt worden?

Medische diagnostiek staat niet stil. Ook IBD plukt daar de vruchten van. Met klinische chemie kunnen medicijnspiegels in het bloed gemonitord worden, in de toekomst mogelijks zelfs via een simpele vingerprik. Andere mogelijke toekomstige innovatieve technieken zijn darmechografie voor diagnostiek & monitoring en camerapillen als vervanging van een endoscopie.
In deze podcast gaan de tafelgenoten in gesprek over mogelijke toekomstige innovatieve technieken.

Minder darmoperaties en minder chronisch gebruik van corticosteroïden: de prognose voor de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa is in 20 jaar tijd verbeterd. Tegelijkertijd zijn er meer patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) dan gedacht en is het aantal stijgende. Dit blijkt uit onderzoek waarop MDL-arts in opleiding Steven Jeuring in december 2019 promoveerde aan de Universiteit Maastricht.

Perianale fistels komen vaak voor bij de ziekte van Crohn. Kyra van Rijn ontdekte in haar promotieonderzoek dat MRI goed ingezet kan worden om sluiting van fistels op de lange termijn te voorspellen. Op 20 januari 2022 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op haar proefschrift, getiteld “MRI for gastrointestinal diseases – Advances in assessment of small bowel motility and perianal Crohn’s disease”. Ze adviseert een volledig fibrotisch fistelkanaal op MRI na te streven als fistelgenezing.

Om ziekteactiviteit inzichtelijk te maken wordt bij de behandeling van inflammatory bowel disease (IBD) met behulp van endoscopische activiteitsindices ziekteactiviteit vertaald in gekwantificeerde waarden. Zowel voor de ziekte van Crohn (CD) als voor colitis ulcerosa (UC) zijn verscheidene indices in gebruik. Een overzicht op basis van de lezing van dr. M. Löwenberg (AMC) tijdens IBD today & tomorrow.

Van 5 tot 7 mei 2019 vond de workshop ‘An introduction to bowel ultrasound’ plaats in Tel Aviv, Israël. Deze workshop werd georganiseerd door International Bowel Ultrasound Group (IBUS). De IBUS is een non-profit organisatie opgericht in 2016 met als doel om het onderwijs, klinisch gebruik en onderzoek op het gebied van darmechografie (GIUS) te verbeteren.

Inflammatory Bowel Disease (IBD), waaronder colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn, kan een grote impact hebben op de kwaliteit van leven. Natascha Quint vertelt over het leven met de ziekte van Crohn en een perianale fistel. Ze laat zich er niet klein door krijgen.

Wat zou een optimale behandeling kunnen zijn van perianale fistels bij de ziekte van Crohn? En wat zijn nieuwe ontwikkelingen binnen pouch-chirurgie bij colitis ulcerosa? Het proefschrift “Research in surgical treatment of inflammatory bowel disease: Rethinking dogmas” van Karin Wasmann geeft antwoord op deze, en veel andere vragen over de chirurgische behandeling van IBD. Wasmann promoveerde op 29 januari 2021 aan de Universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek heeft mede geleid tot een andere kijk op de timing van een operatieve ingreep bij milde vormen van de ziekte van Crohn. ‘In het Amsterdam UMC, locatie AMC kunnen patiënten nu eerder kiezen voor een operatie.’

De zorg voor inflammatoire darmziekten (IBD) in Nederland is van een hoog niveau en ook op Europees vlak doen we het goed. Toch is er met patiëntgerichte zorg nog veel winst te behalen. Dat is de stellige overtuiging van MDL-arts Marieke Pierik van Maastricht UMC+. Zij stond aan de wieg van MijnIBDcoach, een e-health-toepassing die inmiddels door 10% van de IBD-patiënten in Nederland wordt gebruikt. Deze tool vermindert niet alleen het aantal polibezoeken en ziekenhuisopnames, maar ook de zorgkosten. Bovendien blijken opvlammingen beter voorspeld te kunnen worden met hulp van MijnIBDcoach. Pierik: ‘Dat biedt mogelijkheden om de behandeling steeds meer te verschuiven richting secundaire preventie.’

Leefstijlfactoren als bewegen, roken, slapen en stress houden verband met het risico op inflammatoire darmziekten (IBD) en het beloop van de aandoening. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van Kim van der Sloot onder circa 700 patiënten met IBD. Zij vindt dat leefstijl een prominentere rol moet krijgen in de behandeling: ‘Nu ligt de focus in de behandeling op medicatie, terwijl IBD een ziekte is waarbij leefstijlfactoren een rol kunnen spelen. Door leefstijl mee te nemen, kunnen in de toekomst mogelijk niet alleen zorgkosten worden bespaard, maar houdt de patiënt ook meer regie over zijn eigen ziekte.’

Het darmmicrobioom is bij patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) anders van samenstelling dan bij gezonde mensen en ook anders dan bij mensen met het prikkelbare darmsyndroom (PDS). Aan het darmmicrobioom is ook te zien of iemand reageert op behandeling met vedolizumab. Dat ontdekte Valerie Collij tijdens haar promotieonderzoek. Zij verwacht dat een analyse van het darmmicrobioom in de toekomst zal worden ingezet bij de diagnose, monitoring en behandeling van IBD.

Is aan de ontlasting te ontdekken of iemand een inflammatoire darmziekte (IBD) heeft, bijvoorbeeld door de geur? MDL-arts in opleiding Sofie Bosch deed er uitgebreid onderzoek naar onder leiding van MDL-arts dr. Nanne de Boer en kinder-MDL-arts dr. Tim de Meij. Met haar onderzoeksgroep ontdekte ze dat met de zogenoemde e-nose goed onderscheid kan worden gemaakt tussen het prikkelbare darmsyndroom (PDS) en IBD. ‘Dit kan veel onnodige endoscopieën voorkomen.’ Bosch promoveerde in het najaar van 2020 aan Amsterdam UMC.

De afgelopen twintig jaar is er een enorme vooruitgang geboekt in het ontrafelen van de genetische achtergrond van inflammatoire darmziekten (IBD). Genen blijken niet alleen een rol te spelen bij het ontstaan van IBD, maar ook bij de reactie op medicijnen. Volgens maag-darm-lever-arts (MDL-arts) in opleiding Michiel Voskuil is de tijd rijp voor het implementeren van een DNA-bepaling. Dit kan het risico op bijwerkingen bij de behandeling van IBD mogelijk verlagen. Hij promoveerde op 9 november 2020 aan de Rijksuniversiteit Groningen op het proefschrift “Genomic medicine in inflammatory bowel disease”.

Welke nieuwe ontwikkelingen zijn er – of kunnen we op korte termijn verwachten – op het gebied van diagnostiek en monitoring van ziekteactiviteit bij inflammatoire darmziekten (IBD)?
Dr. Mark Löwenberg, MDL-arts in het Amsterdam UMC laat zijn licht schijnen over een aantal recente inzichten en opties die het leven van de IBD-patiënt en dat van de behandelaar mogelijk vereenvoudigen en optimaliseren.

In de literatuur zijn zo’n 240 DNA-afwijkingen bekend, die geassocieerd zijn met IBD. In haar promotie-onderzoek heeft Uniken Venema uitgezocht voor welke van deze genetische variaties ook daadwerkelijk een oorzakelijk verband met IBD is aangetoond. Uniken Venema: ‘Zo’n oorzakelijk verband kan bijvoorbeeld worden aangetoond met proefdieronderzoek of met celmodellen. Ontwikkelt een proefdier ook IBD als het een genetische variant van IBD in het DNA heeft. Of gaat een cel met een genetische variant ook ontstekingseiwitten aanmaken?’ Haar conclusie na literatuuronderzoek: ‘Slechts voor een klein deel van alle IBD-geassocieerde varianten – ik schat tussen 1 en 10% - is een oorzakelijk verband met IBD aangetoond en weten we dus ook hoe de functionele relatie tot de ziekte is.’ Omdat er nog zoveel hiaten in de literatuur zijn, heeft Uniken Venema ook zelf onderzoek gedaan. In darmbiopten van 170 patiënten met IBD heeft ze onderzocht wat het effect van genetische varianten is op de genexpressie in de slijmlaag van de darm. Ze vond 190 DNA-varianten die een effect hebben op genexpressie, afhankelijk van de ontstekingsstatus van het weefsel. Uniken Venema: ‘Dus er zijn mensen die een hogere expressie hebben van bepaalde genen in ontstoken weefsel. Die genen hebben hoogstwaarschijnlijk een rol in het ontstekingsproces bij die mensen.’ Zo kunnen genetische variaties via effect op genexpressie middels verschillende mechanismen tot ontsteking leiden. Uniken Venema licht toe: ‘Genetische variaties kunnen dus wel tot hetzelfde eindresultaat leiden: IBD. Maar iedere genetische variatie kan dat op een andere manier doen. Dit ondersteunt de theorie dat er een persoons-specifieke achtergrond van IBD bestaat en dat de ziekte dus ook individueel behandeld zou moeten worden.’

Kunnen IBD-patiënten die in remissie zijn veilig stoppen met anti-TNF of met immunomodulatoren als thiopurines en methotrexaat? Arts-onderzoeker Remi Mahmoud deed er promotieonderzoek naar. Bij het stoppen met anti-TNF stuitte hij op een ethisch dilemma: het geeft een kostenbesparing voor de maatschappij, maar de patiënt heeft een aanzienlijk risico op een opvlamming. Het stoppen met co-medicatie lijkt wel relatief veilig, zo concludeert hij in zijn proefschrift “Management of inflammatory bowel disease: a long-term perspective”. Mahmoud promoveerde op 28 september 2023 aan de Universiteit van Utrecht.