Laat je bijpraten door dr. Mark Löwenberg, dr. Carmen Horjus en dr. Floris de Voogd hoe langetermijn behandeldoelstellingen benut kunnen worden voor de behandeling van patiënten met colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn.

De nascholing is opgedeeld in twee modules:
Module 1: Behandeldoelen bij IBD. Welke zijn haalbaar en waarom is dit belangrijk?
Module 2: Langetermijn uitkomsten via IUS en succesvolle implementatie in de periferie

Angela Severs is freelance medical writer en schrijft regelmatig voor dit platform. Ze interviewt onderzoekers die op IBD promoveren en doet verslag van IBD-congressen. Met haar kennis over IBD zit het dus wel goed, maar ze had geen idee wat het hebben van IBD in de praktijk betekent voor patiënten.

Bij volwassenen met IBD wordt darmechografie steeds vaker gebruikt voor het monitoren van ziekteactiviteit, maar over het gebruik bij kinderen met IBD was nog niet veel bekend. Het proefschrift van Elsa van Wassenaer brengt daar verandering in. Zij heeft echoscores voor kinderen met IBD ontwikkeld en gevalideerd en concludeert dat darmechografie ook voor deze patiëntengroep duidelijk van toegevoegde waarde is. Verder is het volgens Van Wassenaer mogelijk om artsen en verpleegkundigen te trainen om “point-of-care” darmechografie uit te voeren. Op 18 maart 2022 promoveerde Van Wassenaer aan de Universiteit van Amsterdam op haar proefschrift, getiteld “Non-invasive monitoring & treatment strategies in paediatric inflammatory bowel disease”.

IBD is een complexe en heterogene ziekte, met een moeilijk te voorspellen ziektebeloop. Om een optimale behandelstrategie te bepalen voor iedere individuele patiënt, zijn dringend meer biomarkers nodig. Daarom wijdde Arno Bourgonje zijn promotieonderzoek aan het identificeren, toepassen en valideren van nieuwe biomarkers. De uitkomsten zijn veelbelovend; hij heeft verscheidene nieuwe biomarkers op het oog, waaronder één die de mate van ziekteactiviteit mogelijk nog beter kan weergeven dan de huidige biomarker fecaal calprotectine. Bourgonje verdedigde op woensdag 1 februari 2023 zijn proefschrift in het openbaar aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) ervaren vermoeidheid als het belangrijkste probleem in hun dagelijkse leven en dat geldt opvallend genoeg ook voor patiënten die in remissie zijn. Dat ontdekte Sara van Gennep (AIOS MDL in het Amsterdam UMC). Uit haar promotieonderzoek blijkt dat vermoeidheid bij IBD leidt tot een verminderde productiviteit op het werk. De kwaliteit van het werkleven van patiënten met IBD is zelfs vergelijkbaar met die van ex-kankerpatiënten. Op 7 december 2023 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift: “Towards optimal care in inflammatory bowel disease: thiopurines, tofacitinib and impact on working life”.

Patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) hebben een verhoogd risico op veneuze trombo-embolieën zoals een trombosebeen of longembolie vergeleken met mensen zonder IBD. Ook is de kans op arteriële hart- en vaatziekten als hartinfarct en beroerte bij IBD groter. Dit vormde de aanleiding voor het onderzoek van arts-onderzoeker Jasmijn Sleutjes. Zij onderzocht onder meer de invloed van IBD-medicatie op het cardiovasculair risico met focus op het cholesterolprofiel. Ook ontwikkelde ze een cardiovasculair screeningsprogramma voor patiënten met IBD. Op 11 oktober 2023 promoveerde Sleutjes aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op haar proefschrift “Cardiovascular risk in inflammatory bowel disease. More than a gut feeling”.

Een deel van de IBD-patiënten heeft geen baat bij biologicals en voorspellen van therapierespons is nog niet mogelijk. Maar als het aan arts-onderzoeker Vincent Joustra ligt, komt daar in de nabije toekomst verandering in. In zijn promotieonderzoek werkte hij met succes aan modellen op basis van epigenetische biomarkers om therapierespons te voorspellen. Ook heeft hij onderzoek gedaan naar de postoperatieve behandeling bij de ziekte van Crohn. Hij komt daarbij tot opvallende conclusies over de inzet van preventieve medicatie. Op 20 december 2023 promoveerde Joustra aan de Vrije Universiteit Amsterdam op zijn proefschrift “Pharmaco-epigenetic biomarkers and optimization of post-operative management in inflammatory bowel disease”.

Sinds de komst van anti-TNF-therapie ongeveer 20 jaar geleden, is het therapeutisch landschap voor IBD aanzienlijk veranderd. De behandeldoelen zijn verschoven van verbetering van ziektesymptomen naar aanhoudende endoscopische remissie, en er zijn nieuwe biologicals ontwikkeld om dit doel te bereiken. Toch zijn er nog veel vragen, zoals: welke patiënten kunnen veilig stoppen of afbouwen met anti-TNF? En is de respons op ‘nieuwere’ biologicals als vedolizumab te voorspellen? Het promotieonderzoek van Renske Pauwels geeft antwoord op deze vragen, aan de hand van een gepersonaliseerd voorspelmodel en een behandelalgoritme. Pauwels promoveerde op 24 mei 2023 aan Erasmus University Rotterdam op haar proefschrift, getiteld “Optimization of biological therapies in patients with Inflammatory Bowel Disease. An analysis of prediction and monitoring strategies”.

Darmechografie is accuraat en betrouwbaar voor zowel de monitoring van IBD als het beoordelen van respons op behandeling. Het heeft veel voordelen ten opzichte van endoscopie – momenteel de gouden standaard – en zou daarom een grotere rol moeten krijgen binnen de huidige IBD-zorg. Dat concludeert Floris de Voogd op basis van zijn proefschrift, getiteld “Point-of-care ultrasonography for the monitoring of inflammatory bowel disease”. De Voogd voerde zijn onderzoek uit aan het Amsterdam UMC en promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam op 21 september 2022.

In de voorlichting aan patiënten met de ziekte van Crohn zouden MDL-artsen het al in een vroeg stadium over de mogelijkheid van chirurgie moeten hebben. Dat stelt MDL-arts in opleiding Toer Stevens, op basis van langetermijnonderzoek dat hij heeft uitgevoerd naar het effect van vroege chirurgie. Ook heeft hij onderzoek gedaan naar de rol van biomarkers bij de optimalisatie van de behandeling van IBD. Zo blijkt fecaal calprotectine goed bruikbaar voor het vaststellen van histologische heling bij colitis ulcerosa. Op 2 juni 2021 promoveerde Stevens aan het Amsterdam UMC.

In deze online nascholing wordt u op een praktijkgerichte manier geïnformeerd over nieuwe inzichten en het belang daarvan voor uw oudere patiënt. Eerst bespreken we in hoeverre de geneeskunde in het algemeen voor ouderen anders zou kunnen zijn. Vervolgens gaan we in op de diagnose en behandeling van IBD bij ouderen.

Welk behandelalgoritme sluit het best aan bij mijn patiënten met colitis ulcerosa en ziekte van Crohn? Dit is een veelgehoorde vraag waarbij de afweging tussen effectiviteit, veiligheid en de impact van voorafgaande behandelingen afgewogen moeten worden. Tijdens deze e-learning bespreken prof. dr. Geert D’Haens en prof. dr. Bas Oldenburg aan de hand van casussen en met recente studiedata, de mogelijkheden en voorwaarden voor het starten en switchen van een behandeling met Advanced Therapies bij IBD.

Dit verslag belicht enkele highlights uit de geaccrediteerde nascholing “Fistelsluiting als behandeldoel bij CPAF in de praktijk”, dat plaatsvond op 23 januari 2024. Bedoeld voor MDL-artsen, (colorectaal)chirurgen, verpleegkundig specialisten en verpleegkundigen en is geaccrediteerd voor 2 punten bij de NVMDL, NVvH, VSR en V&VN. Met dank aan: dr. A.C. de Vries (MDL-arts in Erasmus MC), dr. C.J. Buskens (colorectaal chirurg in AUMC) en J.K. Wiggers (fellow colorectale chirurgie in AUMC).

Hoe ziet het werkveld er over een kleine 10 jaar uit? In deze podcast gaan de tafelgenoten in gesprek over de toekomst van IBD-behandeling.

Er zijn verschillende mogelijkheden om de kwaliteit van zorg voor IBD-patiënten te optimaliseren. Hierbij zien we een verschuiving van de meer klassieke behandeldoelen naar relevante uitkomstmaten vanuit patiëntperspectief.

In deze podcast bespreken de tafelgenoten het belang van een vroegtijdige diagnose en de rol die moleculaire diagnostiek en voorspellende algoritmes hierbij kunnen spelen.

Een virtuele assistent die via een app aan patiënten met IBD vraagt hoe het met hen gaat. Het lijkt futuristisch, maar is sinds kort realiteit. Over deze innovatieve e-health-ontwikkeling is nu een korte video beschikbaar.

Welke patiënten vertonen een respons op de behandeling en welke niet?

We komen er vaak pas door trial & error achter of een behandeling voor iemand werkt. Via moleculaire inzichten en voorspellende algoritmes kunnen we dit in de toekomst mogelijk vooraf al beter inschatten. De tafelgenoten gaan hier in deze podcast over in gesprek.

Elke patiënt verdient een op maat gemaakt behandelplan, gebaseerd op beslissingen die in overleg tussen de behandelaar en patiënt genomen zijn. Wordt een medicijn intraveneus toegediend of subcutaan? Of past een orale behandeling juist beter in deze situatie?

Bovendien is treat-to-target (T2T) een gestaag aan populariteit winnende behandelstrategie binnen diverse indicatiegebieden. In deze podcast bespreken de tafelgenoten de rol van T2T binnen IBD en gaan zij dieper in op histologische remissie. Hoe is dit als behandeldoel in beeld gekomen en hoe kan dit doel goed bereikt worden?

Medische diagnostiek staat niet stil. Ook IBD plukt daar de vruchten van. Met klinische chemie kunnen medicijnspiegels in het bloed gemonitord worden, in de toekomst mogelijks zelfs via een simpele vingerprik. Andere mogelijke toekomstige innovatieve technieken zijn darmechografie voor diagnostiek & monitoring en camerapillen als vervanging van een endoscopie.
In deze podcast gaan de tafelgenoten in gesprek over mogelijke toekomstige innovatieve technieken.

Een veel voorkomende en zeer lastig te behandelen complicatie van de ziekte van Crohn zijn perianale fistels. Perianale fistels zijn langwerpige zweren door de darmwand, die een verbinding vormen tussen meestal het rectum en de huid om de anus. Deze vervelende en beperkende aandoening kan gepaard gaan met zwelling en pijn en er kan vocht, pus en ontlasting naar buiten komen.

Minder darmoperaties en minder chronisch gebruik van corticosteroïden: de prognose voor de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa is in 20 jaar tijd verbeterd. Tegelijkertijd zijn er meer patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) dan gedacht en is het aantal stijgende. Dit blijkt uit onderzoek waarop MDL-arts in opleiding Steven Jeuring in december 2019 promoveerde aan de Universiteit Maastricht.

Perianale fistels komen vaak voor bij de ziekte van Crohn. Kyra van Rijn ontdekte in haar promotieonderzoek dat MRI goed ingezet kan worden om sluiting van fistels op de lange termijn te voorspellen. Op 20 januari 2022 promoveerde ze aan de Universiteit van Amsterdam op haar proefschrift, getiteld “MRI for gastrointestinal diseases – Advances in assessment of small bowel motility and perianal Crohn’s disease”. Ze adviseert een volledig fibrotisch fistelkanaal op MRI na te streven als fistelgenezing.

Om ziekteactiviteit inzichtelijk te maken wordt bij de behandeling van inflammatory bowel disease (IBD) met behulp van endoscopische activiteitsindices ziekteactiviteit vertaald in gekwantificeerde waarden. Zowel voor de ziekte van Crohn (CD) als voor colitis ulcerosa (UC) zijn verscheidene indices in gebruik. Een overzicht op basis van de lezing van dr. M. Löwenberg (AMC) tijdens IBD today & tomorrow.

Van 5 tot 7 mei 2019 vond de workshop ‘An introduction to bowel ultrasound’ plaats in Tel Aviv, Israël. Deze workshop werd georganiseerd door International Bowel Ultrasound Group (IBUS). De IBUS is een non-profit organisatie opgericht in 2016 met als doel om het onderwijs, klinisch gebruik en onderzoek op het gebied van darmechografie (GIUS) te verbeteren.

Inflammatory Bowel Disease (IBD), waaronder colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn, kan een grote impact hebben op de kwaliteit van leven. Natascha Quint vertelt over het leven met de ziekte van Crohn en een perianale fistel. Ze laat zich er niet klein door krijgen.

Wat zou een optimale behandeling kunnen zijn van perianale fistels bij de ziekte van Crohn? En wat zijn nieuwe ontwikkelingen binnen pouch-chirurgie bij colitis ulcerosa? Het proefschrift “Research in surgical treatment of inflammatory bowel disease: Rethinking dogmas” van Karin Wasmann geeft antwoord op deze, en veel andere vragen over de chirurgische behandeling van IBD. Wasmann promoveerde op 29 januari 2021 aan de Universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek heeft mede geleid tot een andere kijk op de timing van een operatieve ingreep bij milde vormen van de ziekte van Crohn. ‘In het Amsterdam UMC, locatie AMC kunnen patiënten nu eerder kiezen voor een operatie.’

De zorg voor inflammatoire darmziekten (IBD) in Nederland is van een hoog niveau en ook op Europees vlak doen we het goed. Toch is er met patiëntgerichte zorg nog veel winst te behalen. Dat is de stellige overtuiging van MDL-arts Marieke Pierik van Maastricht UMC+. Zij stond aan de wieg van MijnIBDcoach, een e-health-toepassing die inmiddels door 10% van de IBD-patiënten in Nederland wordt gebruikt. Deze tool vermindert niet alleen het aantal polibezoeken en ziekenhuisopnames, maar ook de zorgkosten. Bovendien blijken opvlammingen beter voorspeld te kunnen worden met hulp van MijnIBDcoach. Pierik: ‘Dat biedt mogelijkheden om de behandeling steeds meer te verschuiven richting secundaire preventie.’

Leefstijlfactoren als bewegen, roken, slapen en stress houden verband met het risico op inflammatoire darmziekten (IBD) en het beloop van de aandoening. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van Kim van der Sloot onder circa 700 patiënten met IBD. Zij vindt dat leefstijl een prominentere rol moet krijgen in de behandeling: ‘Nu ligt de focus in de behandeling op medicatie, terwijl IBD een ziekte is waarbij leefstijlfactoren een rol kunnen spelen. Door leefstijl mee te nemen, kunnen in de toekomst mogelijk niet alleen zorgkosten worden bespaard, maar houdt de patiënt ook meer regie over zijn eigen ziekte.’

Het darmmicrobioom is bij patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD) anders van samenstelling dan bij gezonde mensen en ook anders dan bij mensen met het prikkelbare darmsyndroom (PDS). Aan het darmmicrobioom is ook te zien of iemand reageert op behandeling met vedolizumab. Dat ontdekte Valerie Collij tijdens haar promotieonderzoek. Zij verwacht dat een analyse van het darmmicrobioom in de toekomst zal worden ingezet bij de diagnose, monitoring en behandeling van IBD.

Is aan de ontlasting te ontdekken of iemand een inflammatoire darmziekte (IBD) heeft, bijvoorbeeld door de geur? MDL-arts in opleiding Sofie Bosch deed er uitgebreid onderzoek naar onder leiding van MDL-arts dr. Nanne de Boer en kinder-MDL-arts dr. Tim de Meij. Met haar onderzoeksgroep ontdekte ze dat met de zogenoemde e-nose goed onderscheid kan worden gemaakt tussen het prikkelbare darmsyndroom (PDS) en IBD. ‘Dit kan veel onnodige endoscopieën voorkomen.’ Bosch promoveerde in het najaar van 2020 aan Amsterdam UMC.

De afgelopen twintig jaar is er een enorme vooruitgang geboekt in het ontrafelen van de genetische achtergrond van inflammatoire darmziekten (IBD). Genen blijken niet alleen een rol te spelen bij het ontstaan van IBD, maar ook bij de reactie op medicijnen. Volgens maag-darm-lever-arts (MDL-arts) in opleiding Michiel Voskuil is de tijd rijp voor het implementeren van een DNA-bepaling. Dit kan het risico op bijwerkingen bij de behandeling van IBD mogelijk verlagen. Hij promoveerde op 9 november 2020 aan de Rijksuniversiteit Groningen op het proefschrift “Genomic medicine in inflammatory bowel disease”.

Welke nieuwe ontwikkelingen zijn er – of kunnen we op korte termijn verwachten – op het gebied van diagnostiek en monitoring van ziekteactiviteit bij inflammatoire darmziekten (IBD)?
Dr. Mark Löwenberg, MDL-arts in het Amsterdam UMC laat zijn licht schijnen over een aantal recente inzichten en opties die het leven van de IBD-patiënt en dat van de behandelaar mogelijk vereenvoudigen en optimaliseren.

In de literatuur zijn zo’n 240 DNA-afwijkingen bekend, die geassocieerd zijn met IBD. In haar promotie-onderzoek heeft Uniken Venema uitgezocht voor welke van deze genetische variaties ook daadwerkelijk een oorzakelijk verband met IBD is aangetoond. Uniken Venema: ‘Zo’n oorzakelijk verband kan bijvoorbeeld worden aangetoond met proefdieronderzoek of met celmodellen. Ontwikkelt een proefdier ook IBD als het een genetische variant van IBD in het DNA heeft. Of gaat een cel met een genetische variant ook ontstekingseiwitten aanmaken?’ Haar conclusie na literatuuronderzoek: ‘Slechts voor een klein deel van alle IBD-geassocieerde varianten – ik schat tussen 1 en 10% - is een oorzakelijk verband met IBD aangetoond en weten we dus ook hoe de functionele relatie tot de ziekte is.’ Omdat er nog zoveel hiaten in de literatuur zijn, heeft Uniken Venema ook zelf onderzoek gedaan. In darmbiopten van 170 patiënten met IBD heeft ze onderzocht wat het effect van genetische varianten is op de genexpressie in de slijmlaag van de darm. Ze vond 190 DNA-varianten die een effect hebben op genexpressie, afhankelijk van de ontstekingsstatus van het weefsel. Uniken Venema: ‘Dus er zijn mensen die een hogere expressie hebben van bepaalde genen in ontstoken weefsel. Die genen hebben hoogstwaarschijnlijk een rol in het ontstekingsproces bij die mensen.’ Zo kunnen genetische variaties via effect op genexpressie middels verschillende mechanismen tot ontsteking leiden. Uniken Venema licht toe: ‘Genetische variaties kunnen dus wel tot hetzelfde eindresultaat leiden: IBD. Maar iedere genetische variatie kan dat op een andere manier doen. Dit ondersteunt de theorie dat er een persoons-specifieke achtergrond van IBD bestaat en dat de ziekte dus ook individueel behandeld zou moeten worden.’

Kunnen IBD-patiënten die in remissie zijn veilig stoppen met anti-TNF of met immunomodulatoren als thiopurines en methotrexaat? Arts-onderzoeker Remi Mahmoud deed er promotieonderzoek naar. Bij het stoppen met anti-TNF stuitte hij op een ethisch dilemma: het geeft een kostenbesparing voor de maatschappij, maar de patiënt heeft een aanzienlijk risico op een opvlamming. Het stoppen met co-medicatie lijkt wel relatief veilig, zo concludeert hij in zijn proefschrift “Management of inflammatory bowel disease: a long-term perspective”. Mahmoud promoveerde op 28 september 2023 aan de Universiteit van Utrecht.